Yangon, tay lái ngược (1)

Th1 6, 2013

Phạm Thị Hoài

Những ông tướng ngực gắn mề-đay vàng chóe, trị nước theo chiêm bao và đi xem bói trước khi ra quân lệnh; những xác chết mặc cà sa năm năm trước; những người Rohingya chạy nạn; những số liệu tồi tệ về mọi phương diện; và nổi lên trên tất cả là Daw Aung San Suu Kyi như điểm sáng duy nhất trong một xứ sở u ám: đó là những gì tôi biết về Miến Điện, trước khi đặt chân đến Yangon. Ba tháng trước, một đồng nghiệp Miến của tôi tị nạn nhiều năm ở Na Uy và mới trở về nước gửi thư nhắn: Đến đi. Lạ lắm. Nhìn quyển hộ chiếu của tôi, một người đàn ông châu Á dáng dấp doanh nhân cùng xếp hàng làm thủ tục nhập cảnh ở sân bay hỏi: First time in Yangon? Tôi gật. Anh ta nháy mắt, nói gọn lỏn: Very strange, enjoy.

Quả nhiên có nhiều cái lạ. Không phải vì sân bay quốc tế Yangon chỉ có một đường băng và lượt khách mỗi năm vỏn vẹn 2,5 triệu. Nó cũ kĩ, nhưng khi trời mưa không bị dột như sân bay Nội Bài. Nhà ga đón khách quốc tế vừa được nâng cấp khi Mùa Xuân Miến Điện từ trên tỏa xuống, trông sáng sủa chào mừng, không có vẻ gì là cảnh giác với các thế lực thù địch ngoại quốc. Thủ tục nhập cảnh diễn ra không một chút phiền phức. So với những bộ mặt gắn chì ở các cửa khẩu Bắc Kinh và Quảng Châu và sự hách dịch ngớ ngẩn ở Siem Reap – thành phố chỉ sống nhờ du khách Angkor – mà tôi trải qua trong đợt đi này thì nhân viên hải quan ở Yangon có thể gọi là dễ chịu, tuy còn cách sự chuyên nghiệp nhẹ nhõm của Hồng Kông và Singapore nhiều thập kỉ. Không hề thấy bóng dáng nhà binh. Sau những hình ảnh tôi còn nhớ trong bộ phim của Luc Besson, đó là bất ngờ đầu tiên. Cho đến khi rời Yangon, tôi tìm mỏi mắt không thấy quân đội hiện diện. Họ trốn sạch rồi, anh bạn đồng nghiệp Miến của tôi đứng giữa một trong rất nhiều khu quân sự rộng lớn bỏ hoang, giang tay bình luận. Năm 2005, chính quyền quân sự của tướng Than Shwe nghe theo các nhà chiêm tinh, đột ngột dựng nên một kinh đô mới và cấp tốc rút quân về đó. Thành phố nhân tạo Naypyidaw rộng gấp 70 lần Paris, 8 lần Berlin, 10 lần Singapore và 12 lần cố đô Yangon. Tất cả các chính thể độc tài đều vĩ cuồng và phần lớn đều mê tín. Dây thép gai, lỗ châu mai, chòi canh và đồn gác ở cố đô này bây giờ phó mặc cho cỏ dại, phân, rác, chó và trẻ con. Một số hộ dân đã bắt đầu tiếp quản cái di sản chỏng chơ ấy. Những đồ đạc đơn sơ của họ lọt thỏm trên cái nền trống chỉ còn trơ lại bộ khung xiêu vẹo, bức tranh lịch sử bị bóc đi qua đêm không một lời giải thích. Yangon có phần giống chiếc áo nhà binh đã mặc suốt một nửa thế kỉ mà các ông tướng vừa cởi ra, vứt sang một bên để khoác vào bộ cánh dân sự cho một cuộc cải cách chính trị khiến thế giới sửng sốt.

Những vòng dây thép gai cũng còn bao quanh ngôi nhà của bà Aung San Suu Kyi, nơi bà bị quản thúc mười mấy năm trời, một dinh thự rộng nằm ở một khu phố khá giả với nhiều biệt thự từng sang trọng ở thời thuộc địa và đang chờ một nước sơn mới. Nhưng cổng không lính gác. Chỉ có cờ, biển của Liên minh Quốc gia Vì Dân chủ (NLD) và hình tướng Aung San. Trong vòng mười phút tôi đứng trước cánh cổng khép kín và hình dung cảnh cả ngàn nhà sư từng đứng ở đây chờ Daw Suu xuất hiện, một chiếc xe buýt chạy tới đổ ra mấy chục khách Nhật Bản. Họ xuống, chụp hình, lên xe, rồi một chiếc taxi lại chạy tới đổ ra mấy người châu Âu. Cũng xuống, giơ máy ảnh, lên xe. Lúc tìm đường đến đây, ở đoạn University Avenue dưới ngã tư cắt đường Kabaaye Pagoda, cách địa chỉ nổi tiếng này không đến 500 mét, chúng tôi chìa ảnh Aung San Suu Kyi cho hai thiếu nữ dáng vẻ sinh viên để hỏi. Một cô hoàn toàn không nói tiếng Anh. Cô kia ngơ ngác: Bà ấy là ai? Nhà chính trị à? Xin lỗi, tôi không biết. Cuối tháng 12 năm 2009, khi Lưu Hiểu Ba vừa bị kết án 11 năm tù, tôi cũng chìa hình ông trên trang Spiegel Online ra hỏi. Không ai trong quán Starbucks ở Thượng Hải hôm đó biết ông là ai.

Daw Suu không tràn ngập Yangon như người đọc tạp chí Spiegel tưởng tượng, trong khi cha bà thì xuất hiện thường xuyên, bằng tượng hay bằng chân dung, bức chân dung gần như duy nhất, một chàng trai trẻ măng với gương mặt bụ bẫm, giống một tân binh vừa khoác áo lính hơn một vị tướng và anh hùng dân tộc đã đem lại nền độc lập cho Miến Điện. Cả trên trang nhất nhật báo và bìa tạp chí ở các sạp lẫn trên truyền hình suốt những ngày tôi ở Yangon, Daw Suu đều vắng bóng. Hãng truyền thông nhà nước MRTV phát đúng giờ cao điểm buổi tối một chương trình thi nấu ăn dài ba tiếng, với hai đội chia thành áo xanh và áo đỏ, một cặp MC – chàng trai tóc vuốt keo và cô gái tóc nhuộm vàng – và gần chục vị giám khảo. Thí sinh trình diễn từ những thao tác nhặt rau, đánh vẩy cá cho đến công đoạn cuối cùng là bưng đồ ăn vừa nấu đến bàn cử tọa, trong khi các vị giám khảo đi vòng quanh, gí mũi, sờ tay và ban phát lời khuyên. Những thành tựu ẩm thực này trông không khác lắm mấy tai họa mà chúng tôi trải qua trong các quán ăn ở Yangon, từ bình dân đến đắt tiền. Song kết cục cả hai đội đều được trao bằng khen, túi quà, huy chương như nhau, chỉ khác mầu sắc, bên xanh, bên đỏ, sau khi từng vị trong ban giám khảo diễn thuyết như giảng bài, cặp MC nhún nhảy cười khúc khích và cử tọa ngoan ngoãn vỗ tay. Tất cả giống một lớp thủ công trong nhà trẻ. Ở các kênh MRTV khác, hoặc là phim lãng mạn, hoặc là chương trình nhạc nhẹ, ca khúc trái tim, hoặc là diễn văn quan chức: quan chức khai mạc thể thao, quan chức bế mạc hội chợ, quan chức thăm trường học, quan chức về nông thôn, không khác truyền hình Việt Nam như tôi biết. Cũng những clip rẻ tiền quảng cáo bột giặt, gia vị, mì tôm. Chỉ không thấy nhóm Punk “Yangon Calling” và bi kịch tị nạn của những người Hồi giáo Rohingya trong chính những ngày này. Và không thấy Daw Suu.

Anh bạn đồng nghiệp Miến của tôi bảo, bây giờ tìm bà phải vào khu nhà quốc hội mới xây ở kinh đô Naypyidaw, một quần thể mênh mông màu phấn, lớn hơn cả Cung điện Buckingham và Lâu đài Versailles cộng lại, nóc chi chít tháp to tháp nhỏ, số lượng dường như ứng với 664 ghế nghị viên. Trong số đó, Đảng NLD của bà Aung San Suu Kyi chiếm 43, tức chưa đầy 6,5 %. Đảng Liên minh Hữu nghị và Phát triển (USDP) do giới quân sự khuynh loát chiếm 80 % số ghế.

(Còn tiếp)

 © 2013 pro&contra

______________

Ảnh 1:  Phòng chờ tại sân bay quốc tế Yangon

Ảnh 2: Dinh thự của bà Aung San Suu Kyi tại Yangon

Ảnh 3: Một khu quân sự bỏ hoang

Ảnh 4: Một trụ sở của Đảng NLD tại Yangon

Ảnh trong bài là của tác giả.