Tác giả

Chuyên mục

Trang

Ông Vượng tính hết cả rồi

Th10 11, 2018

Phạm Thị Hoài

Xe hơi là sân chơi của đàn ông, từ một trăm ba mươi năm nay. Đồ chơi ở đó là những thứ phù hợp với sở thích và nguyện vọng của giới mày râu, gồm cả những nhu cầu vô cùng tế nhị – chẳng hạn cho những chàng thấy súng nhà mình hơi bé, một hãng bán xe Porsche đã quảng cáo đạn nổ thật đùng đoàng. Nhưng hơn cả phù hợp là khơi dòng; hơn cả khơi dòng là cài cấy những khao khát còn chưa nhen nhóm, định hướng những ham muốn còn chưa thành hình. Với đường xá giao thông Việt Nam, xe trên 150 mã lực thực tế là vô nghĩa, và một chiếc Pagani Huayra không sinh ra để chơi trong nhà rồi thỉnh thoảng ra phố dạo mát. Song không hề gì. Tôi thích, tôi muốn, tôi thèm, tôi ham, vậy tôi tồn tại. Nhân loại tiến về phía trước bằng ước muốn.

Ở sân chơi xe hơi, phái đẹp là phụ tùng bắt buộc. Tiếng Việt hiện đại gọi những cô gái ấy là “nhân viên PG”, dân dã là “gái mồi”, theo tôi “kích thích viên” là sát với nghề của họ. Họ thả khêu gợi bên những chiếc xe phân khối ngày càng lớn, váy ngắn hơn gót giày, này em xinh búp bê, này chị đê mê dominatrix giày ống nai nịt, kim loại cọ xát da thịt, ngực trần bày chật mui trần. Họ tháp tùng trí tưởng tượng của đàn ông, ví phồng, xe hay, đào đẹp, những hạng mục dễ soạn catalog.

Nhưng từ vài năm gần đây, nhất là từ #MeToo, truyền thống macho của sân chơi xe hơi ở phương Tây lung lay mạnh. Ngay cả những hội chợ xe nổi tiếng vì đào lẳng cũng đổi hướng, nhiều hãng thay hẳn kích thích viên bằng đội ngũ bán hàng chuyên nghiệp. Thời các nàng cây cảnh khép lại, hơn nữa từ Tesla trở đi, phi quảng cáo lại hóa thành một chiến lược tiếp thị tự lan tỏa kỳ diệu. Hình ảnh như thể bất biến của hãng xe không thèm quảng cáo này chỉ là Elon Musk cạnh một chữ T mà chữ V của Vinfast không phải là không có chút gần gũi. Cả Tesla và Vinfast đều bước ra từ hư vô, tay mơ ngoại đạo, không có một lịch sử vĩ đại sau lưng, không có một đế chế hùng hậu dưới chân, không đáng một cái cười ruồi của những ông lớn khả kính, và đều đặt cược vào một ván cờ lớn. Song con đường của hai nhà trái hẳn nhau.

 Tesla, nghèo hơn Vinfast rất nhiều ở điểm xuất phát, với những cơ sở sản xuất hiện tại vẫn khiêm tốn hơn Vinfast vài chục lần và thỉnh thoảng lại mấp mé bờ phá sản, trở thành một tác nhân khuấy đảo và xoay chuyển cuộc chơi, một game changer với một công nghệ đột phá, một sản phẩm sáng tạo, khai phá một thị trường mới và đương đầu với những thách thức mới của thời đại. Ngay cả nếu kinh doanh thất bại, Tesla cũng đặt bệ phóng cho những hướng đi cách mạng, chưa kể đã tặng miễn phí toàn bộ phát minh của mình cho cộng đồng. Hồn Tesla sẽ bất diệt, nếu xác nó chẳng may tan tành. Nói cách khác, với Tesla, thế giới xe hơi cho đến nay vẫn do động cơ đốt trong chế ngự buộc phải thay đổi.

Vinfast có mọi lý do để chọn con đường ngược lại. Tập đoàn mẹ của nó đi lên từ bất động sản. Không phải ngẫu nhiên mà mật độ tỉ phú bất động sản trên thế giới dày đặc nhất ở Trung Quốc. Ở Việt Nam, 6 trong 10 người giàu nhất sàn chứng khoán là tỉ phú địa ốc, và 3 trong số đó thuộc gia đình người đứng đầu Vingroup. Chưa bao giờ, chưa ở đâu – nhất là ở Việt Nam, không khác ở Trung Quốc, nơi đất đai đi liền với cơ chế quyền lực và là nguồn phát sinh tham nhũng và xung đột xã hội khổng lồ nhất – tỉ phú bất động sản có thể là những nhà cải cách khai phóng. May mắn thì họ là những người bảo thủ thận trọng, trung thành với một số giá trị nhân văn căn bản, đủ khôn ngoan và cả lọc lõi, giàu ý chí và khát vọng doanh nhân, nhạy bén với thời cơ, thông minh trong chính sách nhân sự, biết tổ chức và hành động hiệu quả, có tầm vóc và có viễn kiến.

Đó có phải là trường hợp của ông Phạm Nhật Vượng, tôi không biết, dĩ nhiên tôi mong như thế. Nhưng tôi không chờ đợi ở Vinfast bất kỳ một hành động nào có tính cánh mạng. Nó thích nghi chứ không thách thức. Nó đi theo – đi tắt đón đầu nhưng vẫn là đi theo – những kẻ đi trước chứ không hề mở một con đường khác. Nó không cống hiến một sản phẩm nào mới mà chỉ áp dụng những thành tựu sẵn có và đã được thử thách của thiên hạ. Nó khéo léo hòa nhập vào câu lạc bộ công nghiệp xe hơi thế giới lâu đời như thành viên trẻ nhất và lập kỉ lục làm thẻ nhanh nhất; đủ hào nhoáng để lên sân khấu, đủ vô danh hiền lành để chưa làm ai lo ngại; khiêm tốn nhận mình chẳng có gì hết ngoài một túi tiền hạng nhất để mua sắm và một lòng tự hào dân tộc ngoại hạng để nuôi quyết tâm. Tự hào dân tộc thì các đại gia xe hơi thế giới miễn bình luận, không phải vô sản mà tư bản toàn thế giới đã liên hiệp thành công, song túi tiền thì đáng chú ý. Vinfast hào phóng chi và các đại gia sẵn lòng bán. Người Đức được tiền, người Ý được tiếng, người Mỹ được thể, người Việt được kiêu hãnh và Vingroup được thương hiệu đẳng cấp, win-win thế giới phẳng, pháo bông, hoa lẵng, thịnh vượng, hòa bình, tình tự dân tộc, ông Vượng đã tính hết.

Phải, chúng ta những tồn tại bé nhỏ chỉ băn khoăn nên nhét mấy đồng bạc lẻ vào bít tất hay liều chơi số đề, nên trong các thảo luận sôi nổi về Vinfast sớm muộn cũng có người nạt: anh bảo cho mày biết nhé, đầu tỉ phú, dzú Ngọc Trinh, người ta tính đâu vào đấy cả rồi, ngon vãi, mày câm họng đi cho anh nhờ. Quả nhiên ngôi sao Việt Nam vừa vụt sáng trên bầu trời xe hơi quốc tế đã xuất hiện khác hẳn những hiện hữu tội nghiệp thường thấy của cùng đất nước ấy ở những hội chợ nước ngoài. Không có những màn kính thưa dài như hai cuộc chiến tranh bất hủ. Không có diễn văn cờ-lờ-mờ-vờ của quan chức chính phủ. Không có hoa rủ như đám cưới hay đám tang. Không có những nhân vật mờ ám đi lại xốn xang. Không có “lỗi đánh máy”. Chừng ấy là quá nhiều hoàn hảo cho một sự kiện Việt.

Chi tiết hỏng duy nhất là chiếc bình hoa di động đội vương miện. Như trên đã nói, thời testosterone của công nghiệp ôtô đã qua, một chiếc xe văn minh không muốn và không cần búp bê minh họa. Song có lẽ tôi đã phát ngôn cho cái gu thời đại của một giới trung lưu phương Tây nhất định – bạn có thể bảo đó là bọn elite chết tiệt, những kẻ tế nhị nhăn mũi trước tre nứa, áo dài, người đẹp, ethnic kitsch. Với công chúng Việt – và họ mới là đối tượng chiến lược của Vinfast –  màn em xinh đó chắc chắn ghi điểm mạnh. Và dù sao, đó là tân hoa hậu khá mộc mạc trong sáng, không phải nữ hoàng nội y hay công chúa kim cương. Thế cũng là một lựa chọn đỡ dở trong cái dở. Hơn nữa, chút lăn tăn ấy được bù lại bằng dấu ấn rạng rỡ của vị nữ chủ tịch, với tôi là cú PR độc đáo nhất của Vinfast thời cổ xúy giới tính đa dạng này. Trên toàn thế giới, phụ nữ đứng đầu một hãng xe hơi đếm trên đầu ngón tay. Tôi tin ngay là ông Vượng đã tính cả.     

Còn phép tính chủ bài của Vinafast?

Tesla đặt cược vào tương lai, Vinfast đặt vào một mẫu số chung vĩ đại: lòng tự hào dân tộc của người Việt. Không có gì phải nghi ngờ, đó là một nguồn vốn khổng lồ, thậm chí hơi quá vô tận. Song như tất cả những gì vô hạn, nó dễ dàng được phát không, để chẳng dùng được vào việc gì ngoài ra đường hét và lên mạng phét. Một tình yêu chẳng bao giờ cạn chỉ làm trái tim thoái hóa. Một cuộc đời trường sinh chỉ làm sức sống thui chột. Một lòng tự hào dân tộc bất tận chỉ khiến tri giác của dân tộc ấy hao mòn. Lành mạnh nhất, theo tôi, chỉ nên để cái tự hào ấy ở chế độ “ngủ gật Liên Hiệp quốc” (standby mode).

Điều đáng nói ở đây là chính Vinfast đã cung cấp một nghịch lý ngoạn mục về lòng tự hào dân tộc. Không chỉ gốc rễ mà cả hình thể, cấu trúc phát triển, quy trình chăm bón của hai cây xe vừa mọc thử đều hoàn toàn do nước ngoài quyết định, phần ngọn vươn lên kiêu hãnh sẽ do người Việt đảm nhận. Tôi chẳng có gì phản đối mô hình kinh doanh đó, Vingroup thậm chí có thể sang Bordeaux mua đứt hàng loạt château, thuê người Pháp sản xuất Vinvin, chẳng cần phí một tí sinh mạng Việt cao quý nào cả. Song đám cưới thuê phù dâu phù rể vẫn khả dĩ, thuê nguyên cả chú rể cô dâu thì chỉ còn là vở diễn. Để nói hơi cường điệu: với một kịch bản nhuốm màu chủ nghĩa thực dân mới tự nguyện, Vinfast diễn rất bài bản một chủ nghĩa dân tộc cưỡng chế. Và chúng ta vỗ tay rào rào.

Tôi sẽ thiện cảm với Vinfast hơn nhiều, nếu nó vặn ngọn lửa dân tộc xuống chế độ ngủ gật, nhất là không thao túng truyền thông bằng một slogan Lạc Rồng gì đó. Rồi người giàu ở một nước nghèo như Việt Nam vẫn chơi BMW xịn chứ không phải phiên bản thay thế. Người nghèo vẫn đi xe máy Tàu. Miếng bánh thị trường còn lại chia nhau, vẫn đủ cho Vinfast có một chỗ đứng nếu giai đoạn sản xuất lớn trôi chảy. Không ai phải khai gian thuế yêu nước. Và công nghiệp xe hơi Đức nếu chẳng may mất quê hương thứ hai là Trung Quốc sẽ có cửa di tản nhanh nhất. Tất cả đều hạnh phúc. Ông Vượng tính như thần.

Berlin, 7/10/2018

(Báo Trẻ, 10/10/2018)